Uluslararası rüşvetle mücadele uygulamaları bakımından önem arz eden 2010 Birleşik Krallık Rüşvet Kanunu (UK Bribery Act 2010 - “UKBA”)[1], 8 Nisan 2010 tarihinde kanunlaşmış olup 1 Temmuz 2011 tarihinde yürürlüğe girmiştir. UKBA kapsamında, rüşvet suçları ve buna bağlı yaptırımlar düzenlenmektedir.
UKBA’in sınır ötesi etkisi bulunmakta olup Birleşik Krallık’ta ticari faaliyette bulunan yabancı şirketlere ve yurt dışında faaliyet gösteren Birleşik Krallık şirketlerine uygulanabilmektedir. Bu nedenle, özellikle uluslararası ölçekte faaliyet göstermekte olan şirketlerin UKBA kapsamında sorumlu olup olmadığını tespit etmesi; sorumlu ise, herhangi bir yaptırımla karşılamamak adına gerekli önlemleri alması gerekmektedir.
UKBA kapsamında, uygulayıcı kurum İngiltere Ağır Dolandırıcılık Bürosu’dur (Serious Fraud Office - “SFO”). SFO, en üst düzeyde ciddi veya karmaşık dolandırıcılık, rüşvet ve yolsuzlukla mücadele eden, İngiltere, Galler ve Kuzey İrlanda’yı kapsayan bir kovuşturma makamıdır.
UKBA hükümleri; fiilin Birleşik Krallık topraklarında gerçekleşip gerçekleşmediğine ve failin doğrudan İngiliz vatandaşı olup olmadığına bakılmaksızın uygulanmaktadır.
Bu halde UKBA, i) Birleşik Krallık’ta yerleşik şirketlere, ii) Birleşik Krallık’ta faaliyet gösteren yabancı şirketlere, iii) Birleşik Krallık topraklarında olsun veya olmasın Birleşik Krallık vatandaşları ve vatandaşlığına bakılmaksızın Birleşik Krallık’ta ikamet eden kişilere ve iv) yabancı bir ülkede faaliyet gösterseler dahi Birleşik Krallık ile “yakın bağlantısı” bulunan kişilere uygulanmaktadır.
Birleşik Krallık ile yakın bağlantısı bulunan kişiler ise UKBA kapsamında şu şekilde belirtilmiştir: Birleşik Krallık topraklarındaki İngiliz vatandaşları, dünyanın herhangi bir yerindeki Birleşik Krallık vatandaşları, Birleşik Krallık’ın deniz aşırı topraklarındaki Birleşik Krallık vatandaşları, Birleşik Krallık’ın deniz aşırı topraklarında yer alan ülke vatandaşları, 1981 Birleşik Krallık Vatandaşlık Yasası kapsamında Birleşik Krallık konusu olan kişiler ve ilgili yasa kapsamındaki korunan kişiler, Birleşik Krallık’ta ikamet eden kişiler, Birleşik Krallık’ın herhangi bir yeri hukukuna göre kurulmuş tüzel kişiler ile İskoç ortaklıkları.
UKBA kapsamında 4 suç tipi öngörülmektedir; i) başka bir kişiye rüşvet vermek, ii) rüşvet almak, iii) yabancı bir kamu görevlisine rüşvet vermek, iv) rüşveti engellemede başarısızlık.
UKBA kapsamında rüşvet verme suçu için iki hal öngörülmektedir;
Rüşvet verme suçunun gerçekleşmesi için doğrudan kişi tarafından veya üçüncü bir taraf aracılığıyla avantajın teklif edilmesi, vaat edilmesi veya verilmesi fark etmemektedir.
Rüşvet alma suçu ise “ilgili bir işlev veya faaliyetin” uygunsuz bir şekilde gerçekleştirilmesi amacıyla, finansal veya diğer bir avantajı talep etmek veya kabul etmek ile oluşmaktadır.
UKBA kapsamında rüşvet oluşturabilecek “ilgili işlev ve faaliyetler” şu şekilde belirtilmiştir;
Yabancı bir kamu görevlisine rüşvet vermek fiilinin UKBA kapsamında değerlendirilebilmesi için;
Rüşveti engellemede başarısızlık suç tipi, yalnızca ticari organizasyonlara yani şirketlere ve ortaklıklara özgü olup bu nedenle, Kurumsal Suç (Corporate Offence) kapsamındadır.
Söz konusu suç, bir ticari organizasyonun, kendisi adına yürüttüğü bir faaliyet kapsamında rüşvet fiilini işleyen “ilişkili kişiyi” (associated person) engellememesi ve/veya engelleyememesi durumunda oluşmaktadır. UKBA kapsamında ilişkili kişi, geniş olarak tanımlanmış olup, ticari organizasyonun aracılarını, temsilcilerini, alt-işverenlerini, organizasyon hesabına ve adına hareket eden çalışanlarını, iştiraklerini, yüklenicilerini ve sağlayıcılarını kapsamaktadır. Böylelikle ticari organizasyon, kendisiyle ilişkili tüm kişilerin herhangi bir rüşvet ilişkisi içerisinde olmasını önlemekle yükümlüdür.
Ticari organizasyon ile ilişkili kişinin, rüşvet sonucunda, ticari organizasyon adına yeni bir ticari iş edinmeyi veya halihazırda organizasyonun faaliyetleri bakımından bir avantaj elde etmeyi amaçlaması söz konusu olmaktadır.
Söz konusu suçun oluşması için, ticari organizasyonun rüşvet fiilini işleme kastının ve/veya bu fiilden elde edilen faydaları edinme amacının olup olmadığının bir önemi bulunmamaktadır; ticari organizasyonun bir kastı olmasa dahi suçun oluşması mümkündür.
UKBA uyarınca, bu suç türü bakımından ticari organizasyonlar için önemli bir savunma aracı öngörülmüştür. Şöyle ki, ticari organizasyon kendisiyle ilişkili kişilerin rüşvet fiili/ilişkisi içerisine girmelerini önlemek adına tasarlanmış “yeterli prosedürlere” (adequate procedures) ve iç mekanizmalara sahip olduğunu öne sürmek suretiyle savunma yapabilir ve böylelikle rüşveti engellemede başarısızlık suçu kapsamında sorumluluğu ortadan kalkabilir. Bu halde, ticari organizasyon bünyesinde geçerli, etkin ve uygulanmakta olan, risk bazlı bir uyum programının mevcut olması gerekmektedir.
Rüşvet verme, rüşvet alma ve yabancı kamu görevlilerine rüşvet verme kapsamında suçlu bulunan kişiler;
Rüşveti engellemede başarısızlık suçunu işleyen ticari şirketler için; somut olay bazında iddianame ile belirlenecek olan ve üst sınırı belirli olmayan para cezasına hükmedilmesi söz konusudur.
Birleşik Krallık Adalet Bakanlığı (Ministry of Justice) tarafından çıkarılan Kılavuz (The Bribery Act 2010 Guidance)[2] kapsamında, özellikle ilişkili kişilerin rüşvet vermesinin engellemek amacıyla ticari organizasyonların alabileceği önlemlere ve prosedürlere ilişkin altı temel prensip öngörülmektedir:
Birleşik Krallık ile veya Birleşik Krallık’ta iş yapan Türk şirketlerinin UKBA kapsamında herhangi bir yaptırıma maruz kalmaktan kaçınması için gerekli önlemleri alması ve UKBA ile uyum süreçlerini yürütmesi gerekmektedir. Buna göre aşağıdaki kontrol listesi üzerinden ilerlenmesi mümkündür.
